تصور کن در یک روستای کوچک و آفتابخورده در جنوب ایتالیا قدم میزنی؛ جایی که پیرمردها و پیرزنهای ۹۵، ۹۸ و حتی ۱۰۳ ساله، هنوز با انرژی از خانه بیرون میآیند، خرید روزانه را انجام میدهند و عصرها کنار دوستانشان قهوه مینوشند. در همین لحظه شاید از خودت بپرسی: چه چیزی باعث میشود بعضیها بهراحتی از مرز ۱۰۰ سالگی عبور کنند، در حالی که خیلیها دههها زودتر از پا میافتند؟
تا همین چند سال پیش، جواب رایج این بود: رژیم مدیترانهای، روغن زیتون، سبزی تازه، ماهی و سبک زندگی ساده. و البته این عوامل هنوز هم مهماند. اما یک مطالعه جدید نشان میدهد داستان طول عمر ایتالیاییها، فقط با سالاد و زیتون و پیادهروی روزانه توضیح داده نمیشود. پاسخ، تا حدی در ژنهایی پنهان شده که رد پای آنها به هزاران سال قبل و دوران شکارچیـگردآورندهها برمیگردد.
محققان با بررسی دقیق DNA گروهی از صدسالههای ایتالیایی، متوجه الگوی جالبی شدند:
این افراد نسبت به جمعیت عادی، سهم بیشتری از «DNA شکارچیـگردآورنده غربی» (Western Hunter-Gatherer) در ژنوم خود دارند؛ همان اجدادی که قبل از کشاورزی، با شکار و جمعآوری غذا در طبیعت زنده میماندند. در مقابل، در بسیاری از اروپاییها، DNA کشاورزان اولیه (Early European Farmers) سهم بیشتری دارد؛ گروهی که سبک زندگیشان بر پایه یکجانشینی و کشاورزی بود.
این کشف یک پیام مهم دارد:
ترکیب ژنتیکیِ خاص بعضی از ایتالیاییها، ظاهراً بدن آنها را کمی متفاوت تنظیم کرده؛ طوری که با استرسها، التهاب، پیری سلولی و حتی بیماریها، مقاومتر از بقیه کنار میآیند.
شاید بپرسی: «مگر DNAِ چند هزار سال پیش هنوز هم نقشی دارد؟»
جواب از نگاه ژنتیک، «بله، و اتفاقاً بسیار پررنگ». ژنهایی که زمانی به شکارچیان کمک میکردند با کمبود غذا، عفونتهای شدید و شرایط سخت محیطی کنار بیایند، امروز ممکن است در بدن نوادگانشان به شکل مقاومت بهتر در برابر التهاب مزمن، تنظیم قند خون، عملکرد بهتر قلب و عروق یا سیستم ایمنی متعادلتر ظاهر شوند؛ فاکتورهایی که مستقیم و غیرمستقیم به طول عمر مرتبطاند.
دانشمندان در این مطالعه، ژنوم صدسالهها را با ژنوم افراد عادی در همان منطقه مقایسه کردند. نتیجه نشان داد که این گروه طولعمر، امضای ژنتیکی متفاوتی دارد؛ ترکیبی که بهطور قابلتوجهی نزدیکتر به پروفایل شکارچیـگردآورندههاست. بهبیان سادهتر، انگار بخشی از بدن این افراد هنوز بر اساس «نقشهی بقا در طبیعت وحشی» برنامهریزی شده؛ نقشهای که حالا در دنیای مدرن، به شکل یک «سپر محافظ» در برابر مرگ زودرس عمل میکند.
این به آن معنا نیست که اگر چنین DNAای نداشته باشی، محکوم به عمر کوتاه هستی. اما نشان میدهد چرا در یک کشور، یک منطقهی خاص میتواند تراکم بیشتری از افرادی داشته باشد که بدون بیماریهای شدید، تا ۹۰ و ۱۰۰ سالگی پیش میروند. ترکیب ژنها، مثل پسزمینهای است که سبک زندگی روی آن نقاشی میشود؛ هرچه این پسزمینه قویتر باشد، تابآوری بدن در برابر اشتباهات یا فشارهای محیطی بیشتر میشود.
نکته جالبتر این است که این یافته، نگاه ما را به مفهوم «سبک زندگی سالم» نیز عمیقتر میکند. شاید دو نفر دقیقاً یک رژیم غذایی مشابه داشته باشند، یک مقدار راه بروند و تقریباً یک سبک زندگی را دنبال کنند، اما واکنش بدن آنها یکسان نباشد. یکی در ۶۵ سالگی دچار مشکل قلبی میشود، دیگری تا ۹۵ سالگی تقریباً سالم میماند. بخشی از این تفاوت، احتمالاً به همین تفاوتهای ژنتیکی باستانی برمیگردد.
با این حال، دانشمندان تأکید میکنند که ژنها فقط بخشی از داستاناند. حتی کسی که ترکیب DNA ایدهآل داشته باشد، اگر سالها سیگار بکشد، دائم استرس شدید داشته باشد و خواب و تغذیهاش نابسامان باشد، نمیتواند انتظار طول عمر ۱۰۰ ساله داشته باشد. از طرف دیگر، حتی اگر ژنهایت ایدهآل نباشد، با انتخابهای هوشمندانه، میتوانی ریسک بیماریهای مزمن را کم کنی و کیفیت عمر را بالا ببری.
اما آنچه این مطالعه به ما نشان میدهد، شاید از همه مهمتر این باشد:
در اعماق ژنهای ما، هنوز ردّی از زندگی اجداد دورمان نفس میکشد؛ از شکارچیانی که با سرسختی در طبیعت میجنگیدند، تا کشاورزانی که اولین روستاها را ساختند. و گاهی، همین ردّ باستانی، بیآنکه متوجه باشیم، تا جشن تولد ۱۰۰ سالگی همراهمان میآید.
اگر کنجکاوی بدانی آیا ترکیب ژنتیکی تو هم پتانسیل چنین طول عمری را دارد یا نه، باید بگویی علم ژنتیک تازه در حال برداشتن قدمهای جدیتر در این مسیر است. ولی یک چیز روشن است:
حتی اگر DNA شکارچیـگردآورنده نداشته باشی، میتوانی از سبک زندگی کسانی که طولانیتر و سالمتر زندگی میکنند الهام بگیری؛ و از طرف دیگر، این یافتهها به ما میگویند که انسان، حاصل داستانی بسیار طولانیتر از زندگی خودش است؛ داستانی که در ژنها نوشته شده و شاید رازهای بیشتری برای طول عمر در آن پنهان باشد.
