گاز ایران کجا میرود؟ سهم واقعی هر بخش از مصرف
سؤال «گاز ایران کجا مصرف میشود؟» در سالهای اخیر به یکی از مهمترین پرسشهای حوزه انرژی کشور تبدیل شده است؛ آنهم در شرایطی که ایران با وجود در اختیار داشتن یکی از بزرگترین ذخایر گاز طبیعی جهان، هر زمستان با چالش ناترازی و محدودیت تأمین روبهرو میشود. آمارهای رسمی سال ۱۴۰۳ نشان میدهد مصرف کل گاز ایران به حدود ۲۴۶ میلیارد مترمکعب رسیده؛ عددی قابلتوجه که نحوه توزیع آن میان بخشهای مختلف، نقشی تعیینکننده در امنیت انرژی کشور دارد.
بر اساس دادههای منتشرشده، نیروگاهها و صنایع با سهم ۳۴ درصدی بزرگترین مصرفکنندگان گاز طبیعی در ایران هستند. این موضوع نشان میدهد بخش تولید برق و صنعت، بیشترین وابستگی را به گاز دارند؛ وابستگیای که در فصل سرد سال، مستقیماً خود را بهصورت محدودیت گاز صنایع یا افزایش مصرف سوخت مایع در نیروگاهها نشان میدهد.
پس از آن، بخش خانگی، تجاری و عمومی قرار دارد که سهم قابلتوجهی از مصرف گاز کشور را به خود اختصاص میدهد. در فصل زمستان، وزن این بخش در سبد مصرف بهطور محسوسی افزایش مییابد؛ بهگونهای که در روزهای اوج سرما، مصرف خانگی حتی از مجموع مصرف نیروگاهی و صنعتی پیشی میگیرد. همین مسئله دلیل اصلی اعمال محدودیت برای بخش صنعت در دورههای بحرانی است.
بخش صنایع عمده شامل فولاد، سیمان، پتروشیمی و پالایشگاهها نیز سهم بالایی از مصرف گاز دارند. گاز طبیعی در این صنایع نهتنها بهعنوان سوخت، بلکه بهعنوان خوراک تولید مورد استفاده قرار میگیرد. ازاینرو، کاهش یا قطع گاز این واحدها مستقیماً بر تولید، صادرات و حتی بازار ارز کشور اثر میگذارد.
در مقابل، حملونقل و سایر مصارف سهم کمتری از مصرف کل گاز را دارند؛ هرچند توسعه CNG در دهههای گذشته باعث شده ایران یکی از بزرگترین مصرفکنندگان گاز طبیعی در بخش حملونقل باشد. با این حال، سهم این بخش در مقایسه با نیروگاهها، صنعت و مصرف خانگی محدودتر است.
کارشناسان انرژی معتقدند تصویر فعلی مصرف گاز در ایران، نتیجه سالها قیمتگذاری یارانهای، نبود الگوی مصرف و عقبماندن بهرهوری انرژی است. در چنین شرایطی، هر افزایش اندک دما در زمستان یا رشد مصرف برق در تابستان، به بحران ناترازی گاز منجر میشود.
بررسی ساختار مصرف نشان میدهد حل چالش گاز، صرفاً با افزایش تولید ممکن نیست؛ بلکه مدیریت مصرف، بهینهسازی نیروگاهها، اصلاح الگوی مصرف خانگی و توسعه انرژیهای جایگزین نقش کلیدی دارند. تا زمانی که بزرگترین ذخایر گازی جهان با چنین الگوی مصرفی استفاده شود، ناترازی انرژی همچنان یکی از مسائل اصلی اقتصاد ایران باقی خواهد ماند.