هلیوم دنیا رو به پایان است؛ ناجی را در دل سنگها جستوجو کنید
هلیوم – گازی سبک، بیبو و بیرنگ – نه تنها بالونها و جشنها را پر میکند، بلکه در قلب پیشرفت علمی و صنعتی جهان نقش بیبدیل دارد؛ از تجهیزات پزشکی MRI گرفته تا خنکسازی شتابدهندههای ذرات و تولید نیمهرساناها. اکنون اما گزارشها و دادهها نشان میدهند که جهان بهسرعت به سمت کمبود شدید هلیوم پیش میرود؛ بحرانی که میتواند هم صنعت و هم علم را تحت فشار سنگین قرار دهد.
بر اساس مطالعات جدید زمینشناسان، خبر امیدوارکنندهای در راه است: شواهد از وجود ذخایر عظیم هلیوم در سنگهای باستانی پوسته زمین. این سنگها، که قدمتی به اندازه صدها میلیون سال دارند، ممکن است در لایههای عمیق خود حجم زیادی گاز هلیوم را محبوس کرده باشند.
هلیوم معمولاً بهعنوان محصول فرعی استخراج گاز طبیعی به دست میآید. اما ذخایر شناختهشده رو به کاهشاند. از آن بدتر، بهدلیل ویژگیهای شیمیایی و فیزیکی هلیوم – مثل فرار بودن و عدم ترکیب با سایر عناصر – این گاز بهآسانی میتواند از مخازن طبیعی به فضا بگریزد. به همین دلیل، هر منبع تازهای که بتواند هلیوم را «در دام» سنگها نگه دارد، از نظر صنعتی و اقتصادی ارزش زیادی دارد.
یافتههای جدید نشان میدهند که فرآیندهای زمینساختی (tectonic) و انقباض–انبساط سنگها در پوسته زمین، میتوانند گازهای تولیدشده در اعماق، از جمله هلیوم، را طی میلیونها سال در حفرهها یا تلههای زیرزمینی محبوس کنند. این یافته، نگاهها را به سمت مناطقی با سنگهای بسیار قدیمی – مثل سپر کانادایی، بخشهایی از آفریقا و اسکاندیناوی – جلب کرده است.
اگر این hypothesis تأیید شود و فناوری استخراج اقتصادی آن توسعه یابد، بحران کمبود هلیوم میتواند بهشدت کاهش پیدا کند. با این حال، کارشناسان هشدار میدهند که شناسایی ذخایر هلیوم در سنگهای سخت باستانی، کار آسانی نیست و نیازمند تحقیقات ژئوفیزیکی و ژئوشیمیایی بسیار دقیق است.
تأثیر احتمالی چنین کشفی فقط محدود به صنعت نیست؛ آزمایشگاههای علمی که برای کارکرد تجهیزات حساس خود به هلیوم نیاز دارند، از این کشف استقبال بزرگی خواهند کرد. در حال حاضر، افزایش قیمت و محدودیت عرضه هلیوم بسیاری از پروژههای علمی را با مشکلات جدی روبهرو کرده است.
در نهایت، این خبر هم امید به آینده میدهد و هم ضرورت اقدام سریع را یادآوری میکند. حتی اگر سنگهای باستانی پوسته زمین کلید دسترسی به ذخایر تازه هلیوم باشند، برقراری تعادل بین استخراج و مصرف، همچنان ضامن پایداری این منبع کمیاب خواهد بود.