هشدار جدی دانشمندان: «روز صفر» بیآبی ممکن است قبل از ۲۰۳۰ فرا برسد
دانشمندان هشدار میدهند جهان با یکی از جدیترین بحرانهای زیستمحیطی تاریخ معاصر روبهروست؛ بحران جهانی آب که میتواند در برخی مناطق به شکل خشکسالیهای موسوم به «روز صفر» بروز کند؛ نقطهای که در آن، منابع آب آشامیدنی شهری بهطور کامل پایان مییابد. بر اساس گزارش تازهای که در وبسایت LiveScience منتشر شده، مجموعهای از عوامل طبیعی و انسانی بهصورت همزمان در حال تشدید فشار بر منابع آب شیرین هستند و اگر روند کنونی ادامه پیدا کند، برخی شهرها ممکن است پیش از سال ۲۰۳۰ با بیآبی کامل مواجه شوند.
«روز صفر» آب چیست و چرا اهمیت دارد؟
اصطلاح «Day Zero» یا روز صفر آب به زمانی اشاره میکند که یک شهر یا منطقه، دیگر قادر به تأمین آب آشامیدنی قابل دسترس برای ساکنان خود نیست. در چنین شرایطی، آب یا بهطور کامل قطع میشود یا جیرهبندیهای بسیار سختگیرانه اعمال میگردد. این مفهوم پیش از این در مناطقی مانند کیپتاون آفریقای جنوبی به شکل ملموس تجربه شده، اما دانشمندان هشدار میدهند که خطر «روز صفر» اکنون ابعادی جهانی پیدا کرده است.
حمله چندجانبه به منابع آب جهان
به گفته پژوهشگران، آنچه وضعیت را نگرانکنندهتر میکند، همزمانی چند عامل مخرب است. تغییرات اقلیمی باعث افزایش دما، کاهش بارشهای منظم و تشدید خشکسالیها شده است. همزمان، برداشت بیرویه از سفرههای آب زیرزمینی برای کشاورزی و صنعت، فرصت بازسازی طبیعی منابع آب را از بین برده است. در بسیاری از کشورها، آب زیرزمینی سریعتر از آنچه طبیعت قادر به جایگزینی آن باشد، استخراج میشود.
از سوی دیگر، آلودگی منابع آب شیرین—از پسابهای صنعتی گرفته تا کودها و سموم کشاورزی—باعث شده بخش قابلتوجهی از منابع آبی عملاً غیرقابل استفاده شود. در چنین شرایطی، حتی مناطقی که از نظر حجم آب در وضعیت بحرانی نیستند، با مشکل کیفیت آب آشامیدنی مواجه میشوند.
نقش رشد جمعیت و شهرنشینی
دانشمندان تأکید دارند که رشد جمعیت جهانی و گسترش شهرنشینی یکی از عوامل کلیدی تشدید بحران آب است. افزایش تقاضا برای آب آشامیدنی، غذا و انرژی، فشار مضاعفی بر سیستمهای آبی وارد میکند. شهرهای بزرگ، بهویژه در مناطق خشک و نیمهخشک، بیش از دیگر نقاط در معرض خطر «روز صفر» قرار دارند؛ زیرا وابستگی بالایی به منابع محدود آب دارند.
کشاورزی؛ مصرفکننده اصلی آب شیرین
بخش کشاورزی در سطح جهان، بزرگترین مصرفکننده آب شیرین محسوب میشود. بر اساس دادههای بینالمللی، بیش از ۷۰ درصد آب مصرفی جهان در این بخش استفاده میشود. گزارش LiveScience نشان میدهد که روشهای ناکارآمد آبیاری و کشت محصولات پرمصرف در مناطق کمآب، یکی از دلایل اصلی تشدید بحران است. در بسیاری از کشورها، اصلاح الگوی کشت هنوز با مقاومتهای اقتصادی و سیاسی روبهروست.
تغییرات اقلیمی چگونه بحران را تشدید میکند؟
گرمایش جهانی باعث افزایش تبخیر، ذوب زودهنگام برفها و تغییر الگوهای بارشی شده است. این تغییرات، تعادل چرخه طبیعی آب را برهم میزند. در برخی مناطق، بارشها بهصورت سیلابهای شدید رخ میدهد که قابل ذخیرهسازی نیست، و در مقابل، دورههای طولانی خشکسالی بهوجود میآید. نتیجه این چرخه معیوب، کاهش دسترسی پایدار به آب شیرین است.
پیامدهای اقتصادی و اجتماعی بیآبی
بیآبی فقط یک بحران زیستمحیطی نیست؛ پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و حتی امنیتی گستردهای دارد. کاهش تولید محصولات کشاورزی، افزایش قیمت مواد غذایی، مهاجرتهای اجباری و تشدید تنشهای منطقهای بر سر منابع آب، از جمله نتایج محتمل خشکسالیهای شدید هستند. کارشناسان هشدار میدهند که آب میتواند به یکی از اصلیترین عوامل درگیریهای آینده تبدیل شود.
آیا هنوز راهی برای جلوگیری از «روز صفر» وجود دارد؟
دانشمندان تأکید میکنند که هنوز برای اقدام دیر نشده است. مدیریت پایدار منابع آب، سرمایهگذاری در بازیافت و تصفیه آب، بهبود بهرهوری در کشاورزی و افزایش آگاهی عمومی، از جمله راهکارهای کلیدی هستند. همچنین، سازگاری با تغییرات اقلیمی و کاهش انتشار گازهای گلخانهای، در بلندمدت نقشی تعیینکننده در جلوگیری از تشدید بحران خواهند داشت.
هشدار نهایی دانشمندان
پیام اصلی گزارش LiveScience روشن است: بحران آب دیگر یک تهدید دوردست نیست. خشکسالیهای «روز صفر» میتوانند زودتر از آنچه تصور میشود، زندگی میلیونها نفر را تحت تأثیر قرار دهند. آینده امنیت آبی جهان، به تصمیمهایی بستگی دارد که امروز گرفته میشوند.
سوال متداول
❓ خشکسالی «روز صفر» چیست؟
خشکسالی روز صفر به وضعیتی گفته میشود که منابع آب آشامیدنی یک شهر یا منطقه بهطور کامل تمام میشود و تأمین آب برای ساکنان غیرممکن یا بهشدت محدود میگردد.
❓ آیا خشکسالیهای روز صفر واقعاً تا قبل از ۲۰۳۰ رخ میدهند؟
دانشمندان هشدار میدهند اگر روند فعلی مصرف و مدیریت آب ادامه پیدا کند، احتمال وقوع روز صفر در برخی مناطق جهان پیش از ۲۰۳۰ کاملاً جدی است.
❓ مهمترین دلایل بحران جهانی آب چیست؟
تغییرات اقلیمی، برداشت بیرویه از منابع آب زیرزمینی، آلودگی آب، رشد جمعیت و مصرف بالا در بخش کشاورزی از مهمترین عوامل بحران آب هستند.
❓ کدام مناطق جهان بیشتر در معرض خطر بیآبی هستند؟
مناطق خشک و نیمهخشک، شهرهای بزرگ با جمعیت بالا و کشورهایی با مدیریت ناپایدار منابع آب، بیشترین خطر را دارند.
❓ آیا میتوان از رسیدن به روز صفر جلوگیری کرد؟
بله، با مدیریت پایدار منابع آب، اصلاح الگوی مصرف، استفاده از فناوریهای نوین و مقابله با تغییرات اقلیمی میتوان خطر روز صفر را بهطور قابلتوجهی کاهش داد.