آیا عیسی مسیح واقعاً در ۲۵ دسامبر متولد شده است؟
هر سال با فرارسیدن ماه دسامبر، میلیونها نفر در سراسر جهان تولد عیسی مسیح را در روز ۲۵ دسامبر جشن میگیرند؛ تاریخی که بهطور گسترده با جشن کریسمس شناخته میشود. اما پرسشی که بسیاری از تاریخپژوهان و علاقهمندان به تاریخ ادیان مطرح میکنند این است که آیا عیسی مسیح واقعاً در همین روز متولد شده، یا این تاریخ بعدها به دلایل مذهبی و فرهنگی انتخاب شده است؟
بررسی منابع تاریخی نشان میدهد که در اناجیل رسمی مسیحیت، هیچ اشاره مستقیمی به تاریخ دقیق تولد عیسی مسیح نشده است. متی و لوقا، که تنها اناجیلی هستند که به تولد او پرداختهاند، بیشتر بر روایت رویدادها تمرکز دارند تا ثبت زمان دقیق. همین خلأ اطلاعاتی، باعث شده تاریخ تولد مسیح به یکی از موضوعات بحثبرانگیز در تاریخ مسیحیت تبدیل شود.
پژوهشگران معتقدند که انتخاب ۲۵ دسامبر بهعنوان تاریخ تولد عیسی، احتمالاً قرنها پس از مرگ او و در دوران تثبیت مسیحیت در امپراتوری روم صورت گرفته است. در قرن چهارم میلادی، کلیسای روم بهطور رسمی این تاریخ را بهعنوان روز تولد مسیح اعلام کرد؛ دورهای که مسیحیت بهتازگی به دین رسمی امپراتوری روم تبدیل شده بود.
یکی از نظریههای رایج در این زمینه، ارتباط کریسمس با جشنهای پاگانی روم باستان است. جشن «سول اینویکتوس» یا تولد خورشید شکستناپذیر، در همین بازه زمانی برگزار میشد و نمادی از پیروزی نور بر تاریکی بود. برخی تاریخنگاران بر این باورند که کلیسا با همزمان کردن تولد عیسی مسیح با این جشن محبوب، تلاش داشت گذار فرهنگی مردم از باورهای قدیمی به مسیحیت را سادهتر کند.
از سوی دیگر، برخی پژوهشهای نجومی نیز تاریخ ۲۵ دسامبر را زیر سؤال میبرند. توصیف چوپانانی که شبانه از گلههای خود مراقبت میکردند، با زمستان سرد فلسطین همخوانی زیادی ندارد. به همین دلیل، برخی محققان معتقدند که تولد عیسی احتمالاً در فصل بهار یا اوایل پاییز رخ داده است؛ دورهای که شرایط آبوهوایی برای حضور چوپانها در شب مناسبتر بوده است.
نظریه دیگری نیز وجود دارد که ریشهای الهیاتی دارد. برخی از مسیحیان اولیه باور داشتند که پیامبران بزرگ در همان روزی که باردار شدهاند یا مصلوب شدهاند، از دنیا رفتهاند. بر اساس این باور، اگر تاریخ مصلوب شدن عیسی را ۲۵ مارس بدانیم، تولد او دقیقاً ۹ ماه بعد، یعنی ۲۵ دسامبر خواهد بود. این دیدگاه، بیشتر جنبه نمادین دارد تا تاریخی.
مقاله منتشرشده در IFLScience تأکید میکند که اگرچه ۲۵ دسامبر به احتمال زیاد تاریخ واقعی تولد عیسی مسیح نیست، اما اهمیت آن در بُعد فرهنگی، مذهبی و اجتماعی غیرقابل انکار است. کریسمس طی قرنها به یکی از مهمترین رویدادهای تقویمی جهان تبدیل شده، فارغ از اینکه تولد تاریخی مسیح دقیقاً در چه روزی رخ داده است.
در نهایت، پرسش «آیا عیسی مسیح واقعاً در ۲۵ دسامبر متولد شده است؟» بیش از آنکه پاسخ قطعی تاریخی داشته باشد، بازتابی از تعامل میان تاریخ، دین، نجوم و فرهنگ است. آنچه مسلم است، این تاریخ بیش از آنکه یک واقعیت تاریخی باشد، نمادی قدرتمند در تاریخ بشر بهشمار میرود.