«سر رابرت کر پورتر» نقاش، نویسنده و جهانگرد انگلیسی، در سال ۱۸۱۸ میلادی در جریان سفر خود به ایران از منطقه پاسارگاد بازدید کرد؛ سفری که بعدها به یکی از نقاط عطف تاریخ شناسایی آثار هخامنشی تبدیل شد. در آن زمان، بنای سنگی عظیم در دشت پاسارگاد در میان مردم محلی با نام «مشهد مادر سلیمان» شناخته میشد و هویت واقعی آن برای بسیاری ناشناخته بود.
پورتر با مطالعات تاریخی، مقایسه توصیفات مورخان یونانی و بررسی ساختار معماری بنا، به این نتیجه رسید که این آرامگاه چیزی نیست جز آرامگاه کوروش بزرگ؛ بنیانگذار شاهنشاهی هخامنشی. او نخستین اروپایی بود که این شناسایی را بهصورت مکتوب و مستند اعلام کرد؛ اقدامی که نگاه باستانشناسان و ایرانشناسان غربی را متوجه پاسارگاد کرد.
تصویری که سر رابرت کر پورتر در جریان این سفر ترسیم و ثبت کرد، امروز بهعنوان قدیمیترین تصویر موجود از مقبره کوروش هخامنشی شناخته میشود؛ تصویری که آرامگاه را در وضعیتی ساده، خام و بهدور از مرمتهای بعدی نشان میدهد و به همین دلیل، از ارزش تاریخی بسیار بالایی برخوردار است. در این تصویر، بنا در دل طبیعت بکر پاسارگاد دیده میشود؛ بیهیچ حصار، محوطهسازی یا نشانهای از توجه رسمی دولتها.
این تصویر نهتنها یک سند بصری مهم برای تاریخ معماری ایران است، بلکه نشانهای از تغییر نگاه جهان به تمدن ایران باستان در آغاز قرن نوزدهم محسوب میشود؛ زمانی که پژوهشگران غربی کمکم دریافتند بسیاری از بناهای منسوب به افسانهها و باورهای محلی، در واقع بقایای یکی از بزرگترین تمدنهای تاریخ بشر هستند.
امروز، با گذشت بیش از دو قرن، این تصویر قدیمی همچنان الهامبخش است؛ سندی خاموش از شکوه کوروش بزرگ و یادآور این حقیقت که شناخت هویت تاریخی ایران، مسیری طولانی و پرچالش را پشت سر گذاشته است.
