ما همیشه میدانستیم که مقاومت آنتیبیوتیکی یک تهدید جدی است؛ اما تصور نمیکردیم که این خطر، نه در بیمارستانها و نه در بدن بیماران، بلکه در فاضلاب شهرها در حال شکلگیری باشد. جایی که کمتر کسی به آن نگاه میکند، اما اکنون به یکی از مهمترین میدانهای نبرد آینده سلامت جهانی تبدیل شده است.
پژوهش تازهای که نتایج آن در ScienceAlert منتشر شده، نشان میدهد که فاضلاب شهری در سراسر جهان، مخزنی عظیم از ژنهای مقاومت آنتیبیوتیکی پنهان است؛ ژنهایی که هنوز فعال نشدهاند، اما در شرایط مناسب میتوانند بیدار شوند و باکتریهای معمولی را به «ابرمیکروبهایی» تبدیل کنند که در برابر قویترین داروهای ما هم مقاوماند.
طبق این مطالعه، پژوهشگران ۱۲۴۰ نمونه فاضلاب را از ۳۵۱ شهر در ۱۱۱ کشور جهان بررسی کردند. هدف آنها فقط شناسایی مقاومتهای شناختهشده نبود؛ بلکه آنها به دنبال چیزی مرموزتر رفتند: ژنهای خاموشی که فعلاً کاری انجام نمیدهند، اما پتانسیل تبدیل شدن به سلاح مرگبار را دارند.
این ژنهای نهفته، مانند بمبهای بیولوژیکیِ خنثینشدهاند. تا وقتی شرایط تغییر نکند، بیخطر به نظر میرسند. اما کافی است فشار محیطی ایجاد شود؛ مثلاً استفاده گستردهتر از آنتیبیوتیکها، جهشهای تصادفی، یا انتقال ژن بین باکتریها. آن وقت، این مقاومت پنهان میتواند فعال شود و خیلی سریع گسترش یابد.
نکته نگرانکنندهتر اینجاست: یافتهها نشان میدهد که ژنهای مقاومت پنهان حتی از مقاومتهای فعال و شناختهشده هم فراگیرترند. به بیان ساده، آنچه تاکنون میدیدیم تنها نوک کوه یخ بوده است.
مقاومت آنتیبیوتیکی همین حالا هم سالانه بیش از یک میلیون انسان را به کام مرگ میکشاند. اما این تحقیق هشدار میدهد که موج اصلی خطر، هنوز در راه است. موجی که نه از یک کشور خاص، بلکه از دل یک شبکه جهانی بههمپیوسته شکل میگیرد: فاضلاب.
دانشمندان توضیح میدهند که فاضلاب نقطه تلاقی همهچیز است؛ باکتریهای انسانی، بقایای دارویی، مواد شیمیایی، و ژنها. این شرایط ایدهآل برای «آزمایش طبیعی تکامل» است؛ جایی که میکروبها بدون نظارت ما، راههای تازهای برای بقا یاد میگیرند.
یکی از نتایج کلیدی این پژوهش، تغییر نگاه به پایش سلامت عمومی است. تا امروز، تمرکز اصلی روی بیمارستانها و موارد بالینی بوده است. اما حالا دانشمندان پیشنهاد میکنند که پایش منظم فاضلاب میتواند به سیستم هشدار زودهنگام برای شناسایی تهدیدهای آینده تبدیل شود؛ درست مثل دیدن دود قبل از شعلهور شدن آتش.
این کشف همچنین نشان میدهد که مشکل مقاومت آنتیبیوتیکی فقط به «مصرف نادرست دارو» محدود نمیشود. حتی در مناطقی که مصرف آنتیبیوتیک کمتر است، ژنهای پنهان مقاومت وجود دارند و منتظر فرصتی برای فعال شدن هستند.
فاضلاب، به شکلی paradoxical، آینهای از آینده ماست. آنچه امروز در لولهها جریان دارد، ممکن است فردا در بدن انسانها فاجعه بیافریند. و اگر این هشدارها جدی گرفته نشود، پزشکی مدرن ممکن است با دشمنی روبهرو شود که از قبل، بیسروصدا، آماده شده است.
