هشدار دانشمندان: فروپاشی جریان اقیانوس اطلس میتواند اروپا را برای قرنها خشک کند
بر اساس نتایج یک پژوهش جدید، فروپاشی یکی از مهمترین سیستمهای گردش اقیانوسی زمین میتواند اروپا را وارد دورهای طولانی از خشکسالی، سرمای شدید و بیثباتی اقلیمی کند؛ دورهای که ممکن است صدها سال ادامه داشته باشد. این جریان حیاتی که با نام گردش نصفالنهاری اقیانوس اطلس (AMOC) شناخته میشود، نقش کلیدی در تعادل آبوهوایی نیمکره شمالی دارد و تضعیف یا توقف آن، زنجیرهای از پیامدهای پیشبینینشده را بهدنبال خواهد داشت.
AMOC دقیقاً چیست و چرا اهمیت دارد؟
AMOC مانند یک «کمربند نقاله عظیم» عمل میکند که آبهای گرم استوایی را به سمت شمال اقیانوس اطلس میبرد و در مقابل، آبهای سرد و سنگین را به عمق اقیانوس و سپس به سمت جنوب بازمیگرداند. این چرخه دلیل اصلی آبوهوای نسبتاً معتدل اروپا در مقایسه با مناطقی همعرض جغرافیایی آن در کانادا یا سیبری است.
اما مشکل از جایی آغاز میشود که گرمایش زمین، با ذوب یخهای گرینلند و افزایش ورود آب شیرین به اقیانوس، این تعادل حساس را مختل میکند. آب شیرین سبکتر است و مانع غرقشدن آبهای سرد میشود؛ فرآیندی که برای ادامه کار AMOC حیاتی است.
سناریوی نگرانکننده پژوهش جدید
برخلاف تصور رایج که تضعیف AMOC را پدیدهای تدریجی و چند دههای میدانست، این مطالعه نشان میدهد در صورت عبور از یک «نقطه بحرانی»، فروپاشی این جریان میتواند ناگهانی، غیرقابل بازگشت و بسیار طولانیمدت باشد.
بر اساس مدلسازیهای اقلیمی:
- بخشهای بزرگی از اروپا با خشکسالیهای شدید و مداوم روبهرو خواهند شد.
- بارشهای منظم جای خود را به نوسانات افراطی میدهند.
- زمستانها بهطور محسوسی سردتر و تابستانها خشکتر میشوند.
- برخی مناطق ممکن است برای قرنها به شرایط اقلیمی پیشین بازنگردند.
چرا خشکسالی، نه فقط سرما؟
برخلاف تصور عمومی، خطر اصلی فقط سرد شدن نیست. فروپاشی AMOC الگوهای انتقال رطوبت را نیز تغییر میدهد. در نتیجه:
- سامانههای بارشی تضعیف میشوند،
- رودخانهها و منابع آب سطحی کاهش مییابند،
- و کشاورزی اروپا با بحرانی بیسابقه روبهرو میشود.
این وضعیت میتواند امنیت غذایی، منابع آب و حتی ثبات اجتماعی و اقتصادی اروپا را تحت تأثیر قرار دهد.
آیا این سناریو قطعی است؟
دانشمندان تأکید میکنند که زمان دقیق فروپاشی AMOC مشخص نیست، اما شواهد نشان میدهد این سیستم در دهههای اخیر تضعیف شده و اکنون در ضعیفترین وضعیت خود طی هزاران سال گذشته قرار دارد.
نکته نگرانکننده اینجاست که حتی اگر انتشار گازهای گلخانهای در آینده کاهش یابد، در صورت عبور از نقطه بحرانی، بازگرداندن AMOC به حالت پایدار اولیه ممکن است عملاً غیرممکن باشد.
پیامدهای جهانی فراتر از اروپا
فروپاشی این جریان فقط مشکل اروپا نیست. اثرات آن میتواند شامل:
- افزایش سطح آب در سواحل شرقی آمریکا،
- تغییر الگوهای بارش در آفریقا و آمریکای جنوبی،
- و بیثباتی در سامانه اقلیمی جهانی باشد.
به عبارت دیگر، AMOC یکی از ستونهای اصلی تعادل اقلیم زمین است و اختلال در آن، واکنش زنجیرهای جهانی ایجاد میکند.
هشدار نهایی دانشمندان
پیام اصلی این پژوهش روشن است:
پنجره فرصت برای جلوگیری از بدترین سناریوها در حال بسته شدن است.
کاهش سریع انتشار گازهای گلخانهای، مهار گرمایش زمین و محافظت از یخهای قطبی، تنها راههایی هستند که میتوانند خطر عبور از این نقطه بیبازگشت را کاهش دهند. در غیر این صورت، اروپا و جهان وارد دورهای از تغییرات اقلیمی میشوند که نهتنها نسل حاضر، بلکه نسلهای آینده نیز با پیامدهای آن زندگی خواهند کرد.