زنگ خطر برای تأمین آب و برق؛ ۱۴ سد ایران تقریباً خالی شدند
کاهش شدید ذخایر آبی سدهای ایران به مرحلهای رسیده که دیگر نمیتوان آن را صرفاً یک هشدار مقطعی دانست؛ بلکه نشانهای روشن از ورود کشور به یکی از جدیترین بحرانهای زیستمحیطی و مدیریتی دهههای اخیر است. تازهترین گزارشها نشان میدهد ۱۴ سد مهم و راهبردی کشور اکنون کمتر از ۱۰ درصد ظرفیت خود آب دارند؛ آماری که اگرچه ممکن است برای افکار عمومی شوکهکننده باشد، اما برای متخصصان حوزه آب، نتیجه سالها مدیریت ناپایدار منابع، تغییر اقلیم و مصرف بیرویه است.
سدهایی که روزگاری ستون فقرات تأمین آب شرب، کشاورزی و تولید برق کشور محسوب میشدند، حالا به مخازنی نیمهخالی تبدیل شدهاند. این وضعیت، تنها به یک یا دو استان محدود نیست؛ از حوضههای مرکزی گرفته تا مناطق جنوبی و شرقی، نشانههای کمآبی بهوضوح دیده میشود. کاهش بارندگی، افزایش دما، تبخیر شدید و برداشت بیرویه از منابع زیرزمینی، همگی دست به دست هم دادهاند تا تراز آبی سدها به پایینترین سطح خود در سالهای اخیر برسد.
کارشناسان معتقدند کمتر از ۱۰ درصد بودن حجم ذخیره آب سدها، یک «خط قرمز» خطرناک است. در این شرایط، حتی یک دوره کوتاه خشکسالی یا افزایش مصرف فصلی میتواند تأمین آب شرب میلیونها نفر را با اختلال مواجه کند. علاوه بر آن، بخش کشاورزی که بیشترین مصرف آب کشور را به خود اختصاص میدهد، اولین قربانی این بحران خواهد بود؛ موضوعی که میتواند امنیت غذایی را نیز به چالش بکشد.
از سوی دیگر، کاهش شدید آب سدها تبعات مستقیمی بر تولید برق دارد. سدهای برقآبی که سهم قابل توجهی در تأمین برق کشور دارند، با ادامه این روند عملاً از مدار تولید خارج میشوند. این مسئله در کنار افزایش مصرف برق در تابستان و زمستان، فشار مضاعفی بر شبکه انرژی وارد خواهد کرد و احتمال قطعیهای گسترده را افزایش میدهد.
با این حال، ریشه بحران تنها به تغییرات اقلیمی محدود نمیشود. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که مدیریت نادرست منابع آبی، سدسازیهای غیراصولی، توسعه کشاورزی پرمصرف و عدم اصلاح الگوی مصرف نقش پررنگتری در شکلگیری وضعیت فعلی داشتهاند. بر همین اساس، هشدار داده میشود که حتی در صورت بازگشت بارندگیهای نرمال نیز، بدون اصلاح ساختار مدیریتی آب، بحران همچنان پابرجا خواهد ماند.
اکنون که نام ۱۴ سد مهم کشور در فهرست سدهای با ذخیره کمتر از ۱۰ درصد قرار گرفته، این پرسش جدی مطرح میشود که آیا سیاستگذاران برای عبور از بحران آب، برنامهای عملیاتی و بلندمدت دارند یا خیر؟ واقعیت این است که ادامه مسیر فعلی، نهتنها منابع آبی، بلکه زیست اجتماعی، اقتصادی و حتی امنیتی کشور را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد.
بحران آب، دیگر مسئله آینده نیست؛ همین حالا در مخازن خشک سدها جریان دارد.